یادی از چند معمار برجسته ایرانی
چند روز پیش مهندس علی سردار افخمی در سن 91 سالگی در پاریس درگذشت. از جمله کارهای شاخص این معمار برجسته ایرانی, طراحی ساختمان ” تئاتر شهر ” تهران است. این ساختمان بسیار زیبا در چهارراه ولیعصر و داخل پارک دانشجو قرار دارد.
معماران برجسته ایرانی حتی در کارهای مدرنشان نیز هرگز غافل از نشانه های بومی این سرزمین نبوده اند !
این یادداشت ” دکوراسیون بهفرم ” بهمین بهانه میکوشد یادی از چند معمار برجسته متاخر ایران نماید. اما قبل از ورود به مطلب, باعث نهایت تاسف است که چنین سرمایه های ارزشمند کشور, که از خود اینهمه آثار ارزنده برای میهن بجای گذاشته اند, حتی موقع مرگ نیز باید سر بر خاک کشوری دیگر بگذارند.
یکی از شاخه های ساختمان که ارتباط خاصی با هنر و صنعت دکوراسیون دارد, رشته معماری است. معماری ایران را شاید بتوان به دو بخش مهم تقسیم کرد. ما در این مطلب ” دکوراسیون بهفرم ” تنها گریزی به معماری امروز خواهیم زد که به ” دوران متاخر معماری در ایران ” مربوط می باشد. معماری ایرانی, بویژه بعد از اسلام, خود سرگذشت جذاب و بسیار طولانی دارد. امیدواریم سعادت, یار باشد و بتوانیم در سایت ” دکوراسیون بهفرم ” در آینده طی سلسله یادداشتهائی به مجموعه این تاریخ غرورانگیز بپردازیم.
وقتی به آثار ارزنده این معماران برجسته دوران جدید نگاه می کنیم, ناخودآگاه توجهمان را تضادی تلخ بخود جلب میکند. منظورمان تضادی است که بین کارهای شاخص آنزمان با معماری عاریتی امروز ( حتی معماری شهری ) بچشم میخورد. چرا و چگونه است که در کارهای معماری امروز, حتی در فضاهای عمومی هم کمتر نشانه هائی از چنین عناصر( element ) می بینیم. حال آنکه در آفریده های آن بزرگان که همگی تحصیلکرده دانشکده های معتبر خارجی بوده اند, اینهمه به عناصر تاریخی این سرزمین توجه می شده است ! ؟
چگونه میتوان بدون مطالعه و شناخت کافی از جهان و زمان بوعلی و خیام, چنین آرامگاههائی را آفرید ! ؟
و عجبا که این آثار جدید عاریتی, محصول کار معمارانی است که اغلب تحصیلکرده نظام آموزش عالی هستند که در گذشته سخت بر طبل ” ایرانیت ” می کوفت و امروزه بشدت بر ” اسلامیت ” پای می افشرد.
عناصر ایرانی- اسلامی در آثار آن بزرگان, تنها در کارهائی بچشم نمیخورند که بنوعی با تاریخ کهن فرهنگ کشورمان پیوند دارند. همین نشانه ها را در نمونه هائی مثل ” استادیوم آزادی تهران ” , ” برج آزادی ” و . . . ” تئاتر شهر ” نیز میتوان دید که آثاری کاملا مدرن بشمار میروند.
بعنوان نمونه میتوان به معماری آرامگاه های نادرشاه در مشهد، کمال‌الملک در نیشابور، بوعلی سینا در همدان، عمرخیام در نیشابور و فردوسی در طوس اشاره کرد که همگی از آثار زنده یاد هوشنگ سیحون می باشند که به گذشته ایران مربوط اند. در هر یک از این آثار, به نشانه های معینی برخورد میکنیم که نشان از عصر و زمان آن بزرگان کشور دارد.
سالها پیش یکی از هنرمندان مطرح کشور در نقد فضای رایج آنزمان در مورد ” سینمای جشنواره ای ” گفته بود : برای آنکه هنرمندان, سینماگران و . . . نویسندگان ما ” جهانی ” شوند, لازم است آثار ایشان بشکلی اساسی و عمیقا ” بومی ” باشد. همانگونه که هر فرد بلحاظ شکل و شخصیت خود یگانه ( unique ) است, هر ملت نیز برای جلوه گر شدن در جهان باید بویژه تنها شبیه ” خودش ” باشد ! ؟
در جهان تفاوتها, تفاوتهاست که بچشم می آید !
اگر به ” تضاد ” نخست اشاره شده در آغاز مطلب باز گردیم, بنظر میرسد مشکل تنها محدود به سیستم آموزش عالی کشور نمی باشد. شاید ریشه چنین ” بی توجهی ” یا ” خودباختگی ” فرهنگی را باید در رواج انگاره ای جست که دیرهنگامی است گریبانگیر مجموعه ما و کشور شده است. متاسفانه مدتهاست که فرزندان ما دیگر کمترین آشنائی لازم با تاریخ ایران, منجمله شعر, ادبیات, موسیقی و . . . فرهنگ رنگارنگ و غنی این سرزمین ندارند.
سایت ” دکوراسیون بهفرم ” اساسا به مباحث دکوراسیون داخلی ساختمان اختصاص دارد و مسلما نمیتوان در آن به شرح و بسط چنین مسائل مردم شناسی و غیره پرداخت. اشاره ما در اینجا تنها بدان جهت است که حس خوب نسبت به هر فضا ( از جمله دکوراسیون و معماری آن ) با حس و حال کسانی پیوند دارد که در رابطه مستقیم یا غیرمستقیم با آن فضا ( از جمله فضای شهری ) قرار دارند.
ارزش هر اثر تاریخی, از جمله به داستانی است که توسط تک تک آجر بنای آن بازگو میشود !
بعنوان مثال برخی محلات ( مثل جوادیه تهران ) دارای تاریخ و سرگذشت معینی است که خواه ناخواه در حافظه تاریخی مردم آن بخش تهران هم وجود دارد. آنگاه چگونه میتوان قبول کرد که مثلا ” پُلِ جوادیه ” که چند سال قبل به بهره برداری رسید, دارای هیچگونه نشان از آن تاریخ و حافظه عمومی نباشد ! ؟
این یادداشت ” دکوراسیون بهفرم ” از جمله مطالبی است که در پیوند با مواردی تقدیم گردید که بنظر ما برای اطلاع هر طراح جدی دکوراسیون داخلی ساختمان لازم است. گاهی برای شناخت یک جزء, لازم است تصویری کلی از آن نیز در ذهن داشته باشیم. امیدواریم در آینده بیشتر و به تفکیک درباره این مسائل باهم گفتگو کنیم.
یکی از کارهای رایج برای اجرای پروژه های بزرگ, ساختن ماکت آنست. به این ترتیب میتوان نقاط قوت و ضعف طرح را بشکل کاملا واقعی و از نزدیک لمس کرد. ویدئو پیوست نمایش جالبی از ساخت چنین الگوی ساختمانی است :
